2024a, zalantzarik gabe, urte nahasia izaten ari da, nazioarteko mailan gerragatik eta indarkeriagatik hedabideen azalak josita izan dituen urtea, eta munduko hainbat lekutan 70 hauteskunde baino gehiago egin diren urtea. Agian, ikuspegi hori gertatzen zaigun guztiaren definizio ona izan daiteke, maila globalean eta tokikoan; izan ere, badirudi bakea eta balio demokratikoak inoiz baino beharrezkoagoak direla herritar konprometitu, mobilizatu eta kritikoek berresteko.
Ia urtebete bete da Israelek Palestinan azken aldiz indarkeria areagotu zuenetik, mundua dardarka jarri baitu, eta herritarrek mobilizazioekin erantzun diote beren lurralde guztietan, eskaera argiak eginez: bakea bide bakarra dela, eta Nazioarteko Zuzenbide Humanitarioa, Giza Eskubideen Nazioarteko Zuzenbidea eta gizarte zibileko erakundeen lana salbuespenik gabe errespetatzeko premia larria dagoela. Palestinarekin batera, eta orain Libanorekin, ezin ditugu ahaztu Ukraina, Sudan edo Sahel bezalako gatazkak. Errealitatean, Bigarren Mundu Gerraz geroztik, egun planetak gatazka asko jasaten ditu, eta milioika pertsonak oinarrizko eskubideak murriztuta ikusten dituzte. Diskurtso belizistek, larrialdi klimatikoaren ondorio nabariek eta eskubideen atzerakadak, munduan desplazatutako pertsonen kopurua inoizko altuena izatea eragin dute; 117 milioi baino gehiago, ACNURen arabera, eta gehienak barne desplazatuak izan dira.
Errealitate horretan inoiz baino beharrezkoagoa da herrien arteko enpatia eta lankidetza, nahiz eta Giza Eskubideen alde lan egiten duten erakundeak jazarpen politikoa jasaten ari diren herrialde askotan, hala nola Nikaraguan, Perun, Guatemalan, Hungarian, Paraguain, Palestinan edo Tanzanian, hain zuzen ere beren lanagatik.
Hazkuntza-salda ezin hobea sortu da gorrotozko narratibak ugaldu nahi dituztenentzat, eta beldurra desinformazio masiborako tresna indartsu bihurtu da; askotan, logika diskurtsibo horien aurrean isiltzen direnen apatiaz eta axolagabetasunaz elikatzen da. Horren aurrean, berriz ere, bakea, justizia soziala eta elkartasuna dira hedabideen azalek bereganatu beharko lituzketen balioak; gizarte modernoek eraiki dituzten printzipio horiek, non sinesten dugun eta lanean jarraitu nahi dugun. CISen azken inkestako datuek, 2024ko irailekoek, mezu itxaropentsua zabaltzen dute; izan ere, inkestatutako pertsonen % 70ek baino gehiagok diote ahalegin handiagoak egin beharko liratekeela desberdintasun handienak dituzten eskualdeei garatzen laguntzeko. Sektore batzuen ahaleginen aurrean, elkartasunak gure lurraldeen ezaugarri identitarioa izaten jarraitzen du.
Ikuspegi horretatik eskatu behar dugu erantzun politikoa herritarren mailan, eta nazioartean, estatuan, autonomian eta tokian hartutako betebeharrak betetzea. Garapen Jasangarrirako eta Elkartasun Globalerako Lankidetzari buruzko 1/2023 Legean eta autonomia-erkidegoetako legedietan ezarritako 2030erako Garapenerako Laguntza Ofizialera bideratutako Barne Produktu Gordinaren % 0,7ko helburua izanik, 2024an Garapenerako Laguntza Ofizialera bideratutako Estatuko eta Autonomia Erkidegoetako aurrekontuen errealitatea murrizketa bizkorra da, lankidetzaren desegite publikoarekin mehatxatzen duena. 17 autonomia-erkidegoetatik 10ek Garapenerako Laguntza Ofizialera bideratutako aurrekontuak izoztu edo murriztu dituzte; autonomia-erkidegoek 2024an Garapenerako Laguntza Ofizialera bideratutako ehunekoaren batez bestekoa % 0,12koa da, eta horietako 6k % 0,06tik beherako aurrekontua bideratzen dute.
Zifra horiek ez dira oso pozgarriak, eta horregatik mobilizatzen gara gizarte zibil eta herritar aktibo gisa, eragin- eta komunikazio-estrategien alde egiteko, gobernu autonomikoek konpromiso handiagoak har ditzaten aurrekontuetan eta politikan. Horietako batzuek jarraitu beharreko bidea markatu dute, hala nola Galiziak Kanpo Ekintzari eta Garapenerako Lankidetzari buruzko 10/2021 Legearekin, Euskadik Lankidetzari eta Elkartasunari buruzko 3/2024 Legearekin, Extremadurak Nazioarteko Lankidetzari eta Elkartasunari buruzko 3/2023 Legearekin, edo ahaleginak batuz, nahiz eta oraindik % 0,7 horretatik urrun egon (daturik onenak % 0,35 dira), apurka-apurka handitzeko bidean daude.
Ez dugu ahaztu behar lankidetza deszentralizatuak historikoki Espainiako lankidetza-sistemaren ezaugarri berezi bat izan direla, eta funts publikoen ekarpena funtsezkoa izan dela lankidetzara, ekintza humanitariora eta herritartasun globalerako hezkuntzara bideratutako erakunde guztientzat, ikuspegi feministatik, giza eskubideetatik, ekologistatik eta baketik abiatuta. Ezaugarri horrek bere garrantzia berreskuratu behar du berriro, eta aukera eman behar du gizartea esparru eta maila guztietan artikulatzeko eta parte hartzeko.
Lankidetza deszentralizatu eraldatzaile baterako proposamenak
Gizartearen borondatea agerian geratu da, eta bake soziala zalantzan jarri nahi duten krisien aurrean elkartasunezko ekintza eta erantzun bakoitzean indartzen da; agintari publikoek borondate hori konpromiso gisa jasotzeko unea iritsi da.
Horregatik, Garapenerako Erakundeen Koordinatzaile Autonomikoen Sarearen XIX. Topaketaren esparruan, honako eskari eta proposamen hauek egiten dizkiegu erkidegoetako eta tokiko gobernuei:
- % 0,7ko konpromisoa eta plan eta legedi autonomikoek ezarritako helburuak betetzea. Gobernu autonomikoek eta tokikoek kontsekuenteak izan behar dute eta hartutako konpromisoak bete behar dituzte. Alderdien arteko itunetan nazioarteko lankidetza trukerako txanpon gisa erabili beharrean, gardentasun- eta koherentzia-ariketa batean, plan zuzentzaileen eta legedien barruan hartutako erantzukizunak bete behar dituzte, batez ere aurrekontuei dagokienez. Aragoiko, Kanarietako, Madrilgo edo Murtziako gobernuek hartutako noraeza berehala lehengoratu behar da, eta lankidetza-politika konprometitu eta arduratsu bati bide eman.
- Programa humanitarioak eta bakea eraikitzeko programak indartzea. Gero eta gatazka gehiago sortzen ari diren eta gastu militarra areagotzen ari den testuinguru honetan, lankidetza-politiken murrizketek bakea sustatzeko, garapen iraunkorrerako lan egiteko eta laguntza humanitarioa emateko ahaleginak ahultzeaz gain, sistema aldeaniztunarekiko konfiantza ere ahultzen dute. Premiazkoa da urrats sendoak ematea, ekintza zehatzek babestuta eta finantzaketa egokiarekin, lankidetza-politika deszentralizatuak sendotuz, nazioarteko betebeharrak betetzen direla eta erronka globalei lurraldeetatik eta ikuspegi solidario eta koordinatu batetik aurre egiten zaiela ziurtatuz.
- Palestinan su-eten iraunkorra lortzen laguntzea, Ekialde Hurbileko indarkeriaren gorakada gelditzea eta Israelekin arma-merkataritza amaitzea. Aurrekaririk gabeko indarkeria-igoera bat hasi zenetik urtebete bete den hilabetean, beste leku batzuetara hedatuz, gizarte zibileko erakundeek eskatutako 5 puntuetan kokatutako premiazko neurriak eskatzen ditugu: berehalako su-eten iraunkorra, eskualdean zabaltzen ari den indarkeriaren gorakada geldiarazten lagunduko duena; sarbide humanitario nahikoa eta iraunkorra; Nazioarteko Zuzenbide Humanitarioa eta giza eskubideak errespetatzea; Israelekin arma-merkataritza amaitzea; eta gatazkari irtenbide negoziatua ematea.
- Elkartasuna beldurraren aurrean. Desinformazio-diskurtsoen gorakada ikusita, funtsezkoa da herrien eta lurraldeen arteko elkartasun-loturak eraiki eta indartuko dituzten narratiben aldeko apustua egitea. Herritarrak mugitzen dituzten eta garen gizartea eraiki duten balioen adierazpen bat. Erantzun sendoa aurretik, bakearen, giza eskubideen eta bizitzaren iraunkortasunaren alde borrokatzen direnak isilarazteko mehatxuak edo ahaleginak.
- Espazio zibikoen parte-hartzea eta iraunkortasuna. GGKE-ek beren segurtasuna eta lanaren iraunkortasuna bermatuta izan behar dute testuinguru konplexuenetan, eta horrek berekin dakar, balio demokratikoak eta Nazioarteko Zuzenbide Humanitarioa errespetatzeaz gain, aurrekontu-laguntza eta finantzaketarako mekanismo irisgarri eta koherenteak izatea, erakunde handi eta txikiei finantzaketa publikoko deialdiak oztoporik eta deslegitimazio-mezurik gabe eskuratzeko aukera emango dietenak.
- Politiken koherentzia. Administrazio publikoei eskatzen diegu printzipio hori kontuan hartzeko eta gizarte-ekonomia eta bidezko merkataritza sustatzen dituzten neurri zehatzak hartzeko. Konpromiso politiko hori babesteko, GGKE-en Koordinakunde Autonomikoen Saretik gure koordinakundeetan eta erakundeetan kudeaketa-ekimenak bultzatzeko konpromisoa hartzen dugu, gure balioekin bat etorriz eta kontsumo arduratsu, kontziente eta kritikoaren irizpideetan oinarrituta. Aurrera egin behar dugu bidezko merkataritzaren, ekonomia sozial eta alternatiboaren, kontsumo ekologikoaren eta banku etikoko eta ez-militaristako erakundeetan eta ekimen kooperatibistetan ditugun funtsen kudeaketaren aukeretarantz. Horrela, autonomia-erkidegoetako eta udaletako gobernuetan dugun eragina indartuko da, erosketa publiko arduratsua sustatzeko, kontratazio publikoko prozesuetan klausula etikoak, sozialak eta ingurumenekoak sartzeko eta ekonomia eraldatzaile berriei laguntzeko.
- Lankidetza eraldatzailea. Ezinbestekoa da lankidetza benetan eraldatzailea eraikiko duten prismen alde egitea. Horretarako, beharrezkoa da lankidetza-politiken helburua garapen iraunkorra izatea, ikuspegi feministatik, ekologistatik eta eskubideetan eta bakean oinarritutako ikuspegietatik sendotzea. Bizitza erdigunean jarriko duen lankidetza nahi dugu, elkar lotutako mundu batean bizi garela ulertuta, eta, beraz, azterketarako begirada intersekzionala behar dugu, dauden errealitate anitzei eta horien eraginari aurre egiteko.
Garapenerako Erakundeen Koordinakundeen Sarea garen aldetik, gure konpromisoak elkartasuna, giza eskubideak, berdintasuna eta bizitzaren eta planetaren iraunkortasuna dira. Gure gain hartzen dugu horrek dakarren erantzukizuna, baita eguneroko lanean ere, erronkei aurre egiteko eta gizartea eraldatzearen alde egiteko.
Horregatik, jarrai dezagun sinesten dugun lankidetza baten aldeko apustua egiten, hurbiltzeko, antolatzeko eta zerbait askoz handiagoa sortzeko aukera ematen diguna. Errealitateak interpelatu egiten gaitu, gure lurraldeak mobilizatu egiten dira eta inor atzean utziko ez duen mundu baten alde lan egiten jarraitu nahi dugu.
