«Aspaldi ez genituen produktu horiek gure udalerrian»

Kokofata landa-udalerrian, Kita zirkuluan, Kayes eskualdean, Mali, bizitza erronka sozioekonomiko eta sanitarioek markatutako ingurune batean garatzen da. Lurraren lehortasunagatik lurraldearen %4 soilik da laborantzarako egokia, hala ere, nekazaritzak biztanleriaren ia %70 enplegatzen du, eta bertako ekonomia jarduera horretan eta abeltzaintzan oinarritzen da. Muturreko pobrezia eta baliabideetarako sarbide falta direla eta, gazte askok emigratzea erabaki dute baldintza hobeen bila.

Kokofata: osasun sexual eta ugalkorrerako sarbiderik gabeko komunitatea

Eskubide Sexual eta Ugalkorretara sartzea (ESU) mugatua izaten jarraitzen du Maliko landa-komunitate askotan, eta UNICEFen arabera, 20 eta 24 urte bitarteko emakumeen %62k 18 urte bete aurretik ezkontzen dira. Errealitate honek eragin zuzena du haien osasunean, hezkuntzan eta garatzeko aukeretan.

Arazo hauei aurre egiteko, Farmamundik, ASIC eta JIGIYA BLON tokiko elkarteekin elkarlanean eta Bizkaiko Foru Aldundiaren babesarekin, proiektu hau abian jarri du: “Kokofata landa-udalerriko nerabe eta emakume gazteen Eskubide Sexual eta Ugalkorrak eta Indarkeriarik Gabeko Bizitza izateko Eskubidea sustatzea, tokiko ekosistemen erresilientzia ikuspegiarekin”. Ekimen honek osasun-zerbitzuak indartzea, eskola-curriculumean eskubide sexual eta ugalkorren gaineko hezkuntza integratzea eta gazteria beren eskubideen eta ingurunearen defentsan ahalduntzea du helburu.

“Antisorgailuak doan zeudela jakin nuenean, berehala joan nintzen”

Osasun sexual eta ugalkorreko funtsezko produktuetarako sarbide faltak ondorio latza izan du. Fati Soucko, Kokofatako Gazte Elkarteko kideak, bere esperientzia partekatzen du:

Antisorgailuak eta konpresak doan zeudela gure osasun-zentroan jakin nuenean, berehala joan nintzen egiaztatzera. Osasuneko agente batek berretsi zidan benetan eskuragarri zeudela, eta poztasun izugarria izan zen. Aspaldi ez genituen produktu horiek gure udalerrian. Familia-plangintzarako metodo bat aukeratu nuen eta erabiltzen hasi nintzen. Albistea gure komunitateko emakume askorekin partekatu nuen, eta haiek ere joan ziren gauza bera egitera.

Baliabide horien eskuragarritasuna funtsezkoa da nahi gabeko haurdunaldiak, segurtasunik gabeko abortuak eta neska eta nerabeen eskola-uztea prebenitzeko. Hala ere, medikamentuen kostua oraindik ere oztopo handia da.

Iruzurrezko farmaziak eta emakumeen osasunerako arriskuak

Anta Thiokary, Kokofatako Osasun Komunitarioko Zentroko erizainak, sendagaien prezio altuak eragindako errealitate kezkagarri bat deskribatzen du:

Baimenik gabeko botiken salmenta oso hedatua dagoela. Herrietan eta baita hirian ere aurkitzen ditugu. ‘Kale-farmaziak’ gure lana asko zailtzen dute, pazienteak iristen direnean ohartzen baikara baimenik gabeko produktuekin tratamendua hasi dutela, nahiz eta saltzaileak ez diren ez farmazialariak, ez osasun-langileak.

Praktika horrek ez du soilik biztanleriaren osasuna arriskuan jartzen, baizik eta osasun-sistema formalarekiko konfiantza ere ahultzen du.

Oumou Colibaly, udalerriko osasun-agenteak, tratamenduetarako sarbide faltaren arazoa azaltzen duen beste kasu bat kontatzen du:

Medikamentuen prezio altuagatik oso egoera zail bat bizi izan zuen norbait ezagutzen dut. Bere emaztea haurdun zegoen eta oso gaixorik, baina berak ez zuen dirurik. Kitako erreferentziazko zentrora joatea gomendatu nion, baina han ematen dituzten errezetak gehiegi kostatzen direla erantzun zidan. Herrian geratu zen emaztearekin, medikuntza tradizionalarekin laguntzen saiatuz. Zoritxarrez, hori ez zen nahikoa izan, eta emaztea hil egin zen.

Halako istorioek agerian uzten dute politika eraginkorrak ezartzeko premia, sendagai eta kalitatezko osasun-zerbitzuetarako sarbide justua bermatzeko.

Elkarrizketak osasunerako eskubidearen alde

2024ko azaroaren 21ean, Bizkaiko Farmazialarien Elkargoan konferentzia bat egin zen, Farmamundi Euskadik antolatuta eta Bizkaiko Foru Aldundiak finantzatuta. Jardunaldiak giza eskubideen defendatzaileak eta osasun-arloan diharduten profesionalak bildu zituen, produktu farmazeutikoetarako sarbidean dauden erronka globalak eta horien ondorioak emakumeen osasunean aztertzeko.

Hizlarien artean nabarmendu ziren Bárbara Ruiz Balzola, UNRWA Euskadiko ordezkaria, osasunerako sarbidea gatazka-testuinguruetan, Gazan kasu, landu zuena; Hilaria Vianeke, Gurutze Gorriko gizarte-langilea, Saharaz hegoaldeko Afrikako egoerari buruz aritu zena; eta Ave Mari Aburto, Médicos del Mundoko ordezkaria, hegoaldeko herrialdeetako osasun sexual eta ugalkorraren inguruko ikuspegi globala eskaini zuena.

Konferentziak, gainera, Farmamundik Kita eskualdean egiten duen lanaren testuinguruan, bertako osasun-langileen eta emakumeen testigantzak ezagutarazteko balio izan zuen. Estatistika hutsetatik haratago, haien istorioek premia larria nabarmendu zuten: produktu farmazeutikoetarako sarbidean dauden desberdintasunak murrizteko konpromiso globalaren beharra.

Nola lan egiten duten Farmamundik eta bere erakunde aliatuek osasunerako eskubidea bermatzeko Malin

Kokofatako proiektua ez da soilik osasun-hornigaiak eskaintzera mugatzen, baizik eta hezkuntzan eta komunitatearen ahalduntzean ere oinarritzen da. Osasun-langileentzako prestakuntzak egin dira sexu-transmisioko gaixotasunen prebentzioan, familiaren planifikazioari buruzko aholkularitzan eta genero-indarkeriaren arretan. Horrez gain, hezkuntza-komunitatearekin lan egin da, eskubide sexual eta ugalkorren sustapena eta babesa eta indarkeriarik gabeko bizitzarako eskubidea hezkuntza-estrategietan integratzeko. Horrek eskolako ingurumen-baldintzak hobetzea eta eskolen kudeaketa-batzordeak indartzea ekarri du.

Emakumeen eta gazteen lidergoa indartzea izan da beste ardatz nagusietako bat. Nerabeentzako klubak sortu dira eskubide sexual eta ugalkorren inguruan, genero-indarkeriaren prebentziorako eta ingurumenaren babeserako. Ekimen horien helburua gazteak beren komunitateetan aldaketa-eragile bihurtzea da, errespetua, berdintasuna eta iraunkortasuna sustatuko dituen kultura bat bultzatzeko.

Osasunerako eta eskubide sexual eta ugalkorretarako sarbidea oraindik ere bete gabeko zor bat da munduko hainbat lekutan. Baina inbertsioarekin, konpromisoarekin eta pertsonak ardatz dituen ikuspegi batekin, komunitate erresilienteagoak eta bidezkoagoak eraikitzea posible da.